ساز و کار

صنعت گردشگري در ايران از ظرفيت‌هاي بسيار بالايي براي رشد و توسعه برخوردار است. بر اساس گزارش سازمان جهاني گردشگري تور اصفهان ، ايران رتبه دهم جاذبه‌هاي باستاني و تاريخي و رتبه پنجم جاذبه‌هاي طبيعي را در جهان دارا است.
در سال ????، مجموعاً ????????? گردشگر خارجي از ايران بازديد کرده‌اند و نسبت به سال قبل از آن ??? درصد کاهش داشته‌است.به نظر کارشناسان، اين صنعت از توسعه‌اي که شايسته? آن است برخوردار نبوده‌است. از دلايل آن مي‌توان به آماده نبودن بسترهاي اقتصادي مناسب در ايران براي جذب سرمايه‌گذاري در ساخت هتل و ساير صنايع جانبي اين حوزه اشاره کرد. بي‌خبر بودن سرمايه‌گذاران از زمينه‌هاي موجود در ايران و تبليغات ضعيف و نيز انتشار اخبار منفي از ايران، محدوديت‌هاي اجتماعي و مذهبي براي گردشگران خارجي[?][?] و همچنين تنش‌هاي سياسي با بعضي کشورهاي غربي نيز از ديگر موانع در راه رشد صنعت گردشگري در ايران است.
در مقايسه با ايران، برخي کشورها توانسته‌اند کارنامه موفقي را در اين زمينه از خود برجاي بگذارند. به‌طور مثال تنها در سال ???? ميلادي، حدود ?ميليون گردشگر خارجي از شهر دبي در کشور امارات متحده عربي در جنوب خليج فارس ديدار کردند.اين در حالي است که کشور ايران با سهمي کمتر جاهای دیدنی اصفهان از يک پانزدهم تعداد گردشگران شهر دبي در سال مشابه، تنها کمتر از يک درصد سهم درآمد جهاني از صنعت توريسم را به خود اختصاص داده‌است.بيشتر گردشگران وارد شده به ايران عموما از 2 کشور عراق و جمهوري آذربايجان هستند که براي زيارت و يا درمان به ايران سفر ميکنند. براي مقايسه وضعيت ضعيف گردشگري ايران کافي است به کشور سنگاپور با مساحت اندک 720 کيلومتر مربع (تقريبا نصف مساحت جزيره قشم ايران که1490 کيلومتر مربع مساحت دارد) نگاه کنيد که با ?/? ميليون جمعيت، ??.? ميليون (يعني تقريباً 3 برابر ايران) توريست دارد!
سواحل درياي خزر (کاسپين)، تالاب انزلي و ماسوله از ديدني‌هاي اين ناحيه هستند. منطقه کوهستاني ماسوله در استان گيلان که حدود ?? آبادي کوچک و بزرگ را دربردارد خانه‌ها با استفاده از چوب و پنجره‌هاي مشبک چوبي به صورت مشرف بر يکديگر در دامنه کوه بنا شده‌اند. از جمله جاذبه‌هاي طبيعي اين ناحيه پارک جنگلي سي سنگان است که در شرق شهرستان نوشهر قرار دارد. در اين ناحيه جنگلي امکاناتي نظير ميز و نيمکت‌هاي چوبي، سرويس‌هاي بهداشتي، آلاچيق چوبي، اجاق‌هاي آتش و چادرهايي جهت اسکان مسافران ساخته شده‌است که البته به نسبت انبوه مسافران ناکافي است. متأسفانه در اين ناحيه به دليل عدم فرهنگ صحيح استفاده از پارک و کارهايي نظير روشن کردن آتش زير درختان، کندن پوست درختان با چاقو، ريختن زباله و استفاده از تفنگ‌هاي ساچمه‌اي محيط زيست تخريب مي‌شود.
مناطق شمالي
يکي ديگر ار جاذبه‌هاي برجسته طبيعي در شمال ايران پارک ملي گلستان است که بين گنبد کاووس و بجنورد قرار دارد. در اين پارک همانند پارک‌هاي ملي ديگر کشورها، منطقه‌اي به بخش تفرجگاه اختصاص يافته که ساليانه صدها هزار نفر به آن وارد مي‌شوند. تجمع بيش از اندازه توريست‌ها در مراکز تفريحي اين ناحيه سبب، آسيب رساندن به پوشش گياهي و فرار و جابه‌جايي غيرعادي حيوانات مي‌شود و آلودگي‌هاي ايجاد مي‌کند.
سواحل جنوبي ايران
کناره‌هاي خليج فارس و تنگه هرمز به دليل آب و هواي گرم براي گذراندن اوقات فراغت به ويژه در فصل زمستان مناسب است. جنگل‌هاي سحرآميز حرا در سواحل بندرعباس که به هنگام مد تا نيمه به زير آب مي‌روند و هنگام جزر سر از آب بيرون مي‌آورند از ديدني‌هاي اين ناحيه است.
مناطق غرب و شمال غربي
ارتفاعات البرز و زاگرس در هنگام زمستان که پوشيده از برف است حوزه‌هاي ورزش زمستاني را تشکيل مي‌دهند. در فصل تابستان دامنه‌ها اين ارتفاعات با آب و هواي معتدل، چشم‌اندازهاي طبيعي زيبا، آبشارها، چشمه سارها و غارهاي طبيعي به نواحي جاذب تبديل مي‌شوند. دامنه‌هاي شاهو و آبيدر در کردستان و همچنين دامنه‌هاي سبلان و سهند در آذربايجان و مراغه، اردبيل و مشگين‌شهر منطقه دماوند در البرز و… از نواحي عمده جذب مسافر در فصل تابستان است. سفر به اصفهان در تابستان از حوزه‌هاي مهم ورزش زمستاني در ايران مي‌توان آبعلي، ديزين، شمشک و توچال را در ارتفاعات البرز نام برد.
آب‌هاي معدني يکي از عوامل توسعه? گردشگري در هر ناحيه محسوب مي‌شود. با نگاهي به نقشه پراکندگي چشمه‌هاي آب معدني ملاحظه مي‌کنيم که اکثر اين چشمه‌ها در مناطق فعال زمين‌شناسي چون مشگين‌شهر، سرعين، مراغه، لاريجان، آوج و … تمرکز يافته‌اند.
جاذبه‌هاي فرهنگي و تاريخي
اماکن مقدس مذهبيدر ايران مراکز و اماکن مقدس مذهبي مهم‌ترين قطب‌هاي جاذبه گردشگري را تشکيل مي‌دهند. شهر مشهد به دليل وجود بارگاه امام رضا (ع) مهم‌ترين قطب مذهبي کشور است. همه ساله تعداد زيادي از زائران ايراني و خارجي از کشورهاي همسايه و مسلمان به اين شهر سفر مي‌کنند. در اطراف حرم مطهر نيز بناهاي متعددي، چون صحن مسجد گوهرشاد و … وجود دارد که از نظر کاشي کاري، معماري و هنرهاي تزئيني از جالب‌ترين بناهاي مذهبي اسلامي به‌شمار مي‌رود. بارگاه حضرت معصومه (ع) در شهر مذهبي قم، شاهزاده عبدالعظيم حسني در شهر ري و شاهچراغ فرزند امام کاظم (ع) در شهر شيراز و بارگاه سيد جلال الدين اشرف، برادر امام رضا در شهر آستانه اشرفيه نيز از جمله مراکز مهم گردشگري مذهبي ايران به‌شمار مي‌روند. در شهر مشهد به دليل حجم ميليوني زائر در ايام تعطيل چون عيد نوروز هتل‌ها مراکز تفريحي و رستوران‌هاي بسياري در اين شهر وجود دارد.
ابنيه و آثار تاريخياستان فارس با بناهاي و آثار باستاني قبل از تاريخ شامل سنگ نگاره‌هاي غار نشينان روستاي دهمورد و بناهاي باستاني چون تخت جمشيد، نقش رستم و خرابه‌هاي استخر، تخت سليمان، پاسارگاد (مقبره کوروش) و آسياب‌هاي تاريخي روستاي دهمورد به همراه آتشکده و تپه چندين هزار ساله اش و آثار تاريخي «پس از اسلام» چون مسجد و حمام و بازار وکيل شيراز، دروازه قرآن و آرامگاه حافظ و سعدي از قطب‌هاي عمده گردشگري فرهنگي و تاريخي کشور محسوب و پايتخت فرهنگي ايران باستان مي‌باشد. شهر اصفهان نيز با وجود ميدان نقش جهان، عمارت عالي قاپو، مسجد امام خميني (ع)، مسجد شيخ لطف‌الله، بازار قيصريه، سي و سه پل، پل خواجو و کاخ چهل ستون گنجينه‌اي از هنرهاي گوناگون معماري، مينياتور هاستل در اصفهان ، کاشي کاري و حجاري را به وجود آورده‌است و به عنوان پايتخت فرهنگي ايران اسلامي شناخته مي‌شود. استان کرمانشاه هم با وجود آثار تاريخي قبل از اسلام چون موزه پارينه سنگي، سنگ‌نگاره آنوباني‌ني، سنگ نبشته بيستون (بزرگترين نبشته جهان)، طاق بستان، طاق گرا، معبد آناهيتا، تنديس هرکول، فرهادتراش تپه و شکارگاه و آثار تاريخي بعد از اسلام مثل کاروانسراي عباسي، تکيه معاون الملک، تکيه بيگلربيگي، مسجد شافعي، مسجد عمادالدوله، مسجد و حمام حاج شهبازخان، بزرگترين بازار سنتي خاورميانه، معماري، آينه کاري، کاشي کاري، اين استان را يکي قطب‌هاي گردشگري فرهنگي، تاريخي ايران را به وجود آورده‌است.
آمار و ارقام در رابطه با گردشگري در ايران
در نيمه نخست سال ????، استان‌هايي که بيشترين گردشگر خارجي را داشته‌اند به ترتيب خراسان رضوي، ايلام، آذربايجان غربي، اردبيل، آذربايجان شرقي، تهران، خوزستان، گيلان، سيستان و بلوچستان و کردستان اعلام شدند. به نظر مي‌رسد دليل دوم شدن ايلام در اين مقاصد، ورود گردشگران عراقي از مرز ايلام به ايران است. همين قاعده براي سيستان و بلوچستان هم وجود دارد؛ گردشگران افغانستان و پاکستان از اين مسير به ايران مي‌آيند.آمارگيري از گردشگران يکي از طرح‌هاي مرکز آمار ايران است که باهدف تهيه آمار و اطلاعات مربوط به سفرهاي گردشگري، براي بررسي‌هاي اقتصادي و تصميم‌گيري مديران و برنامه ريزان در حوزه گردشگري به‌صورت فصلي در سطح ايران غرب اصفهان کجاست ، توسط مرکز آمار ايران و با همکاري معاونت برنامه‌ريزي استانداري‌هاي کشور ايران به اجرا درمي‌آيد. مشهد، تهران، رشت، قم، ساري، بندرانزلي، شيراز، اصفهان، کرمانشاه و چالوس با بيشترين تعداد سفر، ده شهرستان با بيشترين گردشگر پذير در کشور ايران در تابستان سال هزار و سيصد و نود و دو بوده‌اند. عمده سفرها در شهرستان‌هاي مشهد، تهران، قم، ساري، شيراز، اصفهان و چالوس از نوع سفرهاي با اقامت شبانه و عمده سفرها در شهرستان‌هاي رشت، قزوين و بندرانزلي از نوع سفرهاي بدون اقامت شبانه بوده‌است. شهرهاي مشهد، تهران، رشت، شيراز و قم ? شهري بوده‌اند که بيشترين مقصد اصلي سفر را به خود اختصاص داده‌اند.